Odczulanie

Home / Odczulanie

Odczulanie

Odczulanie jest leczeniem przyczynowym chorób alergicznych. W języku medycznym nazywane jest immunoterapią alergenowoswoistą. Jej celem jest wywołanie tolerancji uczulającego alergenu, przez modyfikację odpowiedzi immunologicznej organizmu chorego, polegającej na zmianie reaktywności komórek tego układu – limfocytów T, a co za tym idzie całego układu odpornościowego tak by tolerował alergeny, tak jak to się dzieje u osób zdrowych. Cel ten zostaje osiągnięty przez regularne podawanie małych dawek uczulającego alergenu, zmodyfikowanego chemicznie w taki sposób, by w jak największym stopniu zmieniał niekorzystną reakcję układu immunologicznego na alergen, a jednocześnie w jak najmniejszym stopniu wywoływał objawy choroby alergicznej. Trzeba jednak pamiętać, że zawsze mają one pewną zdolność wywoływania reakcji alergicznej, co może być niebezpieczne u pacjentów silnie uczulonych, dlatego odczulanie prowadzone może być tylko przez alergologów i w poradniach alergologicznych, choć w przypadku zastosowania preparatów doustnych szczepionkę alergiczną pacjent przyjmuje samodzielnie w domu. Aktualnie odczulanie prowadzi się metodą klasyczną przez podawanie szczepionki w postaci wstrzyknięć podskórnych, lub alternatywnie doustnie lub podjęzykowo w postaci tabletek albo kropli roztworu zawierającego alergen.

Schemat leczenia jest taki sam w przypadku wszystkich dróg podania szczepionki alergicznej i składa się z dwóch etapów: Pierwszy jest fazą budowania dawki i polega na podawaniu stopniowo, w regularnych odstępach czasu (codziennie, co tydzień lub dwa tygodnie) wzrastających dawek szczepionki do osiągnięcia dawki maksymalnej, lub maksymalnej dobrze tolerowanej przez pacjenta. W drugim etapie podaje się maksymalną dawkę osiągniętą w czasie budowania dawki, w regularnych odstępach czasowych (codziennie lub co 4 -6 tygodni). Pierwszy etap trwa różnie długo: od 9 dni w przypadku szczepionek podjęzykowych, do 13 tygodni w przypadku szczepionek podawanych podskórnie. Czas ten może jednak być różny w zależności od indywidualnej tolerancji szczepionki przez pacjenta. Drugi etap trawa w zależności od efektów odczulania od 3 do 5 lat. Tak więc decydując się na tę metodę leczenia trzeba być świadomym, że aby była efektywna to powinna trwać od 3 do 5 lat.

Odczulanie może być prowadzone w formie leczenia całorocznego lub przedsezonowego. Leczenie całoroczne jest stosowane w przypadku uczulenia na alergeny przewlekle i całorocznie występujące w środowisku pacjenta takie jak alergeny kurzu domowego, kota, psa i inne, ale także może być prowadzone u pacjentów uczulonych na alergeny występujące sezonowo takie jak pyłki drzew, traw czy chwastów. Taka forma prowadzenia terapii jest bardziej absorbująca dla pacjenta (regularne wizyty co 4-6 tygodni przez minimum 3 lata), ale też bardziej efektywna. Forma leczenia przedsezonowego jest zasadniczo zarezerwowana dla pacjentów uczulonych na alergeny sezonowe. Polega na prowadzeniu odczulania przed sezonem pylenia alergenów sezonowych. W tym czasie należy przejść przez etap budowania dawki i podać kilka dawek podtrzymujących, i zakończyć podawanie szczepionki tuż przed pyleniem roślin na których alergeny pacjent jest uczulony. Ta forma jest mniej absorbująca dla pacjenta (przedsezonowe odczulanie trwa około 2-3 miesięcy a czasem krócej.

Immunoterapia alergenowoswoista (odczulanie) jest metodą leczenia alergii powietrznopochodnych czyli spowodowanych alergenami unoszącymi się w powietrzu (aeroalergeny) takich jak alergeny roztoczy kurzu domowego, zwierząt i roślin. Odczulanie również jest stosowane w leczeniu uczulenia na jad owadów błonkoskrzydłych (osa, pszczoła), ale jest ono prowadzone w specjalistycznych ośrodkach, w warunkach szpitalnych, np. w Katedrze i Klinice Alergologii, Immunologii Klinicznej i Chorób Wewnętrznych w Bydgoszczy. Odczulanie prowadzi się u dzieci od 5 toku życia i osób dorosłych, chorych na alergiczny nieżyt nosa i spojówek, astmę oskrzelową i uczulonych na jad owadów błonkoskrzydłych, a w wybranych przypadkach także w atopowym zapaleniu skóry.

Skuteczność rozumiana jako całkowite ustąpienie objawów choroby alergicznej jest uzależniona od kilku czynników takich jak: rodzaj choroby alergicznej, ilość alergenów na które jest uczulony pacjent oraz rodzaj alergenu. Najwyższą skuteczność obserwuje się u pacjentów z alergicznym nieżytem nosa, uczulonych na jeden alergen. Niestety większość pacjentów z którymi się stykam jest uczulonych na kilka alergenów, a więc mają alergię poliwalentną. Nie wiele jest badań oceniających skuteczność odczulania u takich osób. Z własnego doświadczenia szacuję że u około 20% takich pacjentów można spodziewać się całkowitego ustąpienia objawów, u 70% uzyskuje się znacznego stopnia złagodzenie dolegliwości, a u 10% nie obserwuje się efektu zadowalającego, choć zmiana szczepionki powoduje, że i ci pacjenci mogą odnieść korzyść z tej metody terapii. U pacjentów z astmą oskrzelową można spodziewać się, że odczulanie spowoduje lepszą kontrolę choroby i złagodzenie objawów. W przypadku uczuleń na jad owadów błonkoskrzydłych skuteczność osiąga wartości 80-90% i zależy od rodzaju alergenu na który jest uczulony pacjent (lepsza skuteczność w przypadku uczulenia na jad osy). Nie ma aktualnie obiektywnych metod laboratoryjnych pozwalających wiarygodnie ocenić skuteczność immunoterapii. Oceniając skuteczność tej metody leczenia bierze się pod uwagę stopień redukcji objawów i zużycia leków. Dobre efekty odczulania utrzymują się także po zakończeniu odczulania przez około 3-10 lat. Czasem jednak objawy nawracają i pacjent wymaga kolejnego kursu immunoterapii. Nie bez znaczenia są dodatkowe korzyści z odczulania takie jak zmniejszenie prawdopodobieństwa rozwoju astmy u pacjentów z alergicznym nieżytem nosa i rozwoju nowych uczuleń.

Immunoterapia alergenowoswoista jest to uznana i godna polecenia metoda leczenia chorób alergicznych, niestety nie mająca zastosowania we wszystkich alergicznych jednostkach chorobowych jak na przykład alergia pokarmowa i inne, lecz postęp medycyny pozwala przypuszczać, że immunoterapia alergenowoswoista wkrótce i w tych chorobach znajdzie zastosowanie.

Odczulanie zasadniczo jest bezpieczną metodą leczenia, jakkolwiek trzeba mieć świadomość że jest to leczenie prowadzone alergenem na który jest uczulony pacjent i istnieje możliwość wystąpienia wszystkich objawów choroby alergicznej od tych najłagodniejszych do najniebezpieczniejszych ze wstrząsem anafilaktycznym włącznie. Jednak ścisłe przestrzeganie zasad prowadzenia immunoterapii i przy dobrej współpracy między lekarzem a pacjentem, minimalizuje się ryzyko wystąpienia tych najpoważniejszych. W czasie odczulania metodą klasyczną, przy użyciu szczepionek podskórnych rzadko obserwuje się reakcje miejscowe pod postacią obrzęku i zaczerwienienia (zwykle około 7 cm średnicy) w miejscu podania szczepionki, z towarzyszeniem świądem i uczuciem ogólnego zmęczenia. Reakcje te zwykle ustępują samoistnie w ciągu 1-2 dób. W przypadku szczepionek podjęzykowych obserwuje się miejscowo w jamie ustnej świąd, niewielki obrzęk błony śluzowej i ust, łagodne dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego. Objawy te mają tendencję do samoistnego ustępowania.

Nowym kierunkiem immunoterapii w leczeniu chorób alergicznych jest leczenie przy pomocy przeciwciała monoklonalnego przeciw immunoglobulinom klasy IgE, odgrywających kluczowe znaczenie w patomechanizmie chorób alergicznych. Nie jest to immunoterapia alergenowoswoista w klasycznym znaczeniu, gdyż opiera się na innych mechanizmach, polegających na blokowaniu wszystkich przeciwciał IgE jakie są w organizmie osoby uczulonej, niezależnie przeciw jakim alergenom są skierowane. Terapia ta jest na razie z powodzeniem stosowana u pacjentów z astmą, ale dobre efekty uzyskane w leczeniu innych chorób alergicznych w badaniach naukowych, pozwalają mieć nadzieję, że wskazania do tej metody leczenia zostaną rozszerzone także na inne choroby alergiczne. Niestety jest to kosztowna metoda i prowadzenie jej jest zarezerwowane do klinik alergologicznych.

Praktyczne informacje dotyczące prowadzenia Immunoterapii alergenowoswoistej (odczulania) są umieszczone w zakładce poradnik pacjenta.