Próby prowokacyjne

Próby prowokacyjne wykonuje się w diagnostyce alergologicznej celem wykazania, że podejrzewany czynnik jest odpowiedzialny za wywoływanie objawów choroby alergicznej. Nie wykonuje się ich u wszystkich pacjentów, tylko u tych u których wywiad, badanie przedmiotowe oraz badania dodatkowe nie dają jednoznacznej odpowiedzi na pytanie który alergen wywołuje objawy – czyli w przypadkach wątpliwych. Najczęściej wykonuje się próby prowokacji z kwasem acetylosalicylowym w diagnostyce nadwrażliwości na niesterydowe leki przeciwzapalne (NLPZ), oraz próby prowokacyjne w alergii pokarmowej. Poza tym wykonywane są również inne próby prowokacyjne, jak chociażby próby donosowe czy dospojówkowe.

Próba prowokacji kwasem acetylosalicylowym ma na celu wykazanie nadwrażliwości na niesterydowe leki przeciwzapalne (NLPZ). Wykonuje się ją w warunkach szpitalnych. Istnieje kilka procedur jej wykonywania (doustna, spirograficzna i inne). Najczęściej jest wykonywana próba doustna. Polega na podawaniu wzrastających dawek kwasu acetylosalicylowego lub substancji obojętnej (placebo), aż do osiągnięcia dawki maksymalnej. Pacjent nie wie czy zażywa kwas acetylosalicylowy, czy placebo (tak zwana próba ślepa). Przez cały czas trwania próby są rejestrowane przez lekarza objawy które występują (lub nie), oraz jest wykonywane badanie spirometryczne, gdyż często nadwrażliwość na kwas acetylosalicylowy manifestuje się napadami astmy.

Próby prowokacyjne w alergii pokarmowej mają na celu wskazanie, który alergen pokarmowy wywołuje objawy, lub jest tolerowany. Próby te również wykonuje się zasadniczo w warunkach szpitalnych, mogą być wykonywane z użyciem naturalnych pokarmów (naturalnych jak np.: marchewka, jabłko), lub liofilizowanych zaślepionych w specjalnych kapsułkach. Wyróżnia się próby otwarte i zaślepione. W pierwszym etapie diagnostyki wykonuje się próbę otwartą. Pacjent po kilkudniowym przygotowaniu dietą uwalniającą od objawów lub hipoalergiczną w obecności lekarza spożywa niewielką ilość pokarmu podejrzanego o wywoływanie alergii pokarmowej. Jeśli objawy nie wystąpią, to najprawdopodobniej pacjent nie jest uczulony na badany pokarm, natomiast jeśli wystąpią to trzeba wykonać próby zaślepioneaby wyeliminować czynnik subiektywny obserwowanych objawów, który w przypadku pacjentów z alergiami pokarmowymi ma duże znaczenie, szczególnie u starszych dzieci i dorosłych. Procedura wykonywania prób zaślepionych jest dość skomplikowana i czasochłonna, a od lekarza wymaga pewnego doświadczenia. Próba prowokacji polega na podawaniu pacjentowi wzrastających dawek podejrzanego pokarmu lub placebo (substancji nieuczulającej), aż do dawki maksymalnej. Badany pokarm jest zaślepiony (zamaskowany) w specjalnej papce, lub roztworze przygotowanym z nieuczulających produktów żywnościowych. Próba może mieć charakter pojedynczej ślepej próby (pacjent nie wie czy spożywa testowany pokarm czy placebo, wie to natomiast lekarz), lub próby podwójnie ślepej (ani lekarz ani pacjent nie wiedzą czy pacjent spożywa placebo czy testowany pokarm). Jeśli wynik próby jest ujemny (nie wystąpiły objawy po spożyciu testowanego pokarmu), to badanie kończy próba otwarta. Jeśli natomiast wynik jest dodatni, to jest on potwierdzeniem nadwrażliwości na testowany pokarm i powinien on być wyłączony z diety – czasowa eliminacja pokarmu. Wykonanie prowokacyjnych prób prowokacyjnych zwykle wymaga kilkudniowego pobytu w szpitalu.

Trudność diagnostyki alergii pokarmowej polega na tym, że pacjent ma objawy, ale nie potrafi często jednoznacznie wskazać po którym produkcie żywnościowym. Trudo jest również „na ślepo” testować różne produkty żywnościowe. Podjęcie decyzji, które produkty należy wziąć pod uwagę przy planowaniu prób prowokacyjnych ułatwia dzienniczek dietetyczny. Pacjentowi poleca się przygotowywanie samodzielnie prostych w składzie potraw, ze świeżych produktów, bez użycia przypraw (dopuszczalna sól i pieprz) – przykładowo: bułka, masło, ser. Pacjent zapisuje w dzienniczku po jednej stronie skład potraw, a po drugiej objawy które wystąpiły. Analiza dzienniczka pozwala w przypadku powtarzających się objawów wytypować pokarmy do prób prowokacyjnych. Można również na tej podstawie przeprowadzać próby eliminacyjne, lub prowokacyjne. Próby eliminacyjne polegają na wykluczeniu z diety podejrzanego pokarmu i w przypadku ustąpienia objawów ponownym jego włączeniu by sprawdzić czy objawy powrócą. Próba prowokacyjna polega natomiast na wprowadzeniu diety hipoalergicznej, aż do całkowitego ustąpienia objawów, a następnie wprowadzeniu do diety pojedynczych pokarmów podejrzanych o wywoływanie alergii pokarmowej.